Cuộc nổi loạn của Vistahm

Sau khi giành được thắng lợi, Khosrau đã ban thưởng cho những người cậu của mình các tước vị cao: Vinduyih trở thành quan coi quốc khố và là vị bộ trưởng thứ nhất và Vistahm được nhận chức spahbed của phía Đông, bao gồm Tabaristan và Khorasan, mà cũng là quê cha đất tổ của gia tộc Ispahbudhan[4][13] Tuy nhiên, Khosrau đã sớm thay đổi ý định của mình: ông cố gắng tách mình khỏi những kẻ đã sát hại vua cha, nhà vua quyết định xử tử những người cậu của ông. Truyền thống ngờ vực những vị quan có quá nhiều quyền lực của các vị vua Sassanid và sự bực bội cá nhân của Khosrau về thái độ trịch thượng của Vinduyih chắc chắn góp phần vào quyết định này. Vinduyih đã sớm bị xử tử, theo một ghi chép bằng tiếng Syria cổ, ông ta đã bị bắt khi đang cố gắng chạy trốn tới chỗ người em trai của mình ở phía Đông.[4][14]

Khi tin tức về cái chết của người anh mình truyền đến, Vistahm đã nổi loạn. Theo Dinawari, Vistahm đã gửi thư cho Khosrau để khẳng định quyền kế ngôi của mình thông qua dòng dõi Arsaces: "Ngài không xứng làm vua hơn ta. Đúng ra ta còn xứng đáng hơn vì là hậu duệ của Darius, con của Darius, người đã chiến đấu chống lại Alexandros. Nhà Sassanid các ngài xảo trá giành giật ngôi chủ [nhà Arsaces] và tước đoạt quyền lợi của chúng ta, lại còn bạc đãi chúng ta. Tổ phụ Sasan của các ngài chẳng qua cũng chỉ là một gã thầy tế". Cuộc nổi loạn của Vistahm cũng giống như của Bahram một thời gian ngắn trước đó, đều nhận được sự ủng hộ và lây lan nhanh chóng. Các thế lực quân phiệt địa phương cũng như những tàn dư của quân đội Bahram Chobin trước đó đã lũ lượt kéo đến, đặc biệt là sau khi ông ta cưới em gái của Bahram, Gordiya. Vistahm đã đẩy lùi những cuộc chinh phạt từ những đạo quân trung thành với nhà vua, và ông ta sớm thống trị toàn bộ một phần tư phía đông và phía bắc của vương quốc Ba Tư, một miền đất trải dài từ sông Oxus đến vùng đất Ardabil ở phía tây. Ông ta thậm chí còn tiến hành chinh phạt ở phía đông, tại đó ông ta đã chinh phục hai hoàng tử Hephthalite của vùng Transoxiana, Shaug và Pariowk.[4][15]Thời điểm Vistahm bắt đầu nổi loạn là không chắc chắn. Từ tiền đúc của ông ta, chúng ta biết được rằng cuộc nổi loạn của ông ta kéo dài trong bảy năm. Niên đại thường được chấp nhận là vào khoảng từ năm 590-596, nhưng một số học giả như JD Howard-Johnston và P. Pourshariati cho rằng cuộc nổi loạn diễn ra muộn hơn, vào khoảng tháng 5 năm 594, trùng với cuộc khởi nghĩa của người Armenia là Vahewuni.[16]

Ngay khi Vistahm bắt đầu đe dọa Media, Khosrau đã phái nhiều đội quân chống lại người cậu mình, nhưng không giành được thắng lợi quyết định: Vistahm và những người theo ông ta rút lui đến khu vực miền núi của vùng đất Gilan, trong khi một số đội quân người Armenia trong quân đội hoàng gia đã nổi loạn và đào ngũ sang chỗ Vistahm. Cuối cùng, Khosrau đã ra lệnh triệu tập viên tướng người Armenia Smbat Bagratuni, ông ta sau đó đã giao chiến với Vistahm gần Qumis. Trong khi trận đánh đang diễn ra, Vistahm đã bị ám sát bởi Pariowk do sự xúi giục của Khosrau (hoặc, theo một ghi chép thay thế, bởi người vợ Gordiya). Tuy nhiên, quân đội của Vistahm đã cố gắng để đẩy lùi quân đội hoàng gia tại Qumis, và phải tới khi Smbat tiến hành một cuộc viễn chinh khác vào năm tới thì cuối cùng cuộc nổi loạn này mới kết thúc.[4][17]

Âm nhạc dưới triều đại của Khosrau II

Triều đại của Khosrau II đã được coi là một thời kỳ hoàng kim cho âm nhạc. Trước Khosrau II đã có rất nhiều vị vua Sassanid khác cho thấy quan tâm đặc biệt đối với âm nhạc, như Khosrau I, Bahram Gur, và thậm chí Ardashir I. Những nhạc sĩ đáng chú ý dưới triều đại của Khosrau II là Barbad, Bamshad, Sarkash, và Nagisa.

Chính sách tôn giáo

Khosrau II đã cưới Shirin, một phụ nữ theo Ki Tô giáo, và con trai của bà với ông, Mardanshah, là người mà ông mong muốn kế vị mình sau này. Mối quan hệ của Khosrau với Kitô giáo đã thực sự phức tạp: Shirin, vợ của ông là tín đồ Kitô giáo, và viên quan coi quốc khố của ông, Yazdin, cũng như vậy[18] Trong suốt triều đại của ông, đã liên tục có xung đột giữa phe theo Nhất tính thuyết và phe theo học thuyết Nestor trong Ki Tô giáo. Khosrau ủng hộ Nhất tính thuyết, và ra lệnh cho tất cả các thần dân của mình phải theo học thuyết này, có lẽ do ảnh hưởng từ Shirin và viên thầy thuốc hoàng gia Gabriel của Sinjar, cả hai đều ủng hộ học thuyết này. Khosrau cũng ban tặng tiền bạc hoặc quà tặng cho các nhà thờ Kitô giáo.[19] Chính sách khoan dung của Khosrau đối với Kitô giáo và tình hữu nghị với các tín đồ Ki tô giáo Đông La Mã thậm chí còn khiến cho một số nhà văn Armenia nghĩ rằng Khosrau là một tín đồ Kitô.[19]Chính sách khoan dung này của ông đối với các tín đồ Kitô (tuy nhiên có lẽ là do động cơ chính trị) khiến ông không được lòng các tu sĩ Hỏa giáo, và cũng giúp cho Kitô giáo được truyền bá rộng rãi khắp đế quốc Sassanid.[20]

Tuy nhiên, Khosrau cũng dành sự quan tâm cho Hỏa giáo, và ông đã cho xây dựng nhiều đền thờ lửa khác nhau. Nhưng điều này không giúp được nhiều cho các đền thờ Hỏa giáo, và đã gây ra sự suy thoái nặng nề dưới sự trị vì của Khosrau, trong đó mà theo lời của Richard N. Frye, "đã được ghi nhận vì sự sùng bái của nó dành cho sự xa hoa hơn là dành sự tận tụy cho việc suy ngẫm." [21]

Phế truất vua Lakhmid

Năm 600, Khosrau II đã hành quyết Al-Nu'man III, vua của người Lakhmid ở Al-Hira, có lẽ vì vị vua Ả Rập này từ chố gả con gái của mình cho vị vua Ba Tư và gây ra sự xúc phạm đối với phụ nữ Ba Tư.[22] Sau đó chính quyền trung ương đã nắm quyền kiểm soát toàn bộ biên giới sa mạc phía tây, và nhà nước đệm của người Lakhmid đã sụp đổ. Điều này cuối cùng tạo điều kiện cho cuộc xâm lược và chinh phục miền nam Iraq của các Caliph Hồi giáo, chưa đầy một thập kỷ sau cái chết của Khosrau.[23]

Xâm lược đế quốc Đông La Mã

Về giai đoạn đầu triều đại của mình, Khosrau II đã có quan hệ tốt với Đông La Mã. Tuy nhiên, vào năm 602, tướng Phocas (602-610) giết Mauricius cướp ngôi. Khosrau nhân cơ hội đó tiến hành một cuộc chiến tranh chống lại Constantinopolis: bề ngoài là để trả thù cho cái chết của Mauricius, nhưng mục tiêu của ông rõ ràng bao gồm việc sáp nhập càng nhiều lãnh thổ của Đông La Mã càng tốt.[1]Khosrau II, cùng với Shahrbaraz và các tướng lĩnh tài năng khác của mình, nhanh chóng chiếm Dara và Edessa vào năm 604, và chiếm lại các lãnh thổ bị mất ở phía bắc, khiến cho biên giới Ba Tư-La Mã quay trở về thời điểm năm 591 trước khi Khosrau trao lại những vùng lãnh thổ này cho Mauricius nhằm đổi lấy viện trợ quân sự chống lại Bahram Chobin. Sau khi khôi phục lại những vùng lãnh thổ bị mất, Khosrau rút khỏi chiến trường và trao lại quyền chỉ huy mặt trận cho các tướng Shahrbaraz và Shahin Vahmanzadegan. Quân đội Sassanid sau đó xâm chiếm và cướp bóc Syria cùng Tiểu Á, và vào năm 608, họ tiến vào Chalcedon.

Năm 610, Heraclius, một người Armenia[24] đã nổi dậy chống lại Phocas và giết chết ông ta, rồi tự xưng làm hoàng đế. Sau đó, ông ta đã cố gắng để đàm phán hòa bình với Khosrau II bằng cách phái các sứ thần tới triều đình của ông. Tuy nhiên, Khorsau từ chối đề nghị của họ và nói:"Vương quốc đó thuộc về ta, và ta sẽ tấn phong cho con trai Maurice, Theodosius, làm hoàng đế [như với Heraclius], ông ta đã đến và nắm lấy quyền cai trị mà không được chúng ta cho phép và lúc này đây lại đề nghị dâng tặng kho báu của chúng ta làm quà tặng. Nhưng ta sẽ không dừng lại cho đến khi ta bắt được hắn trong tay mình. "Khosrau sau đó đã ra lệnh xử tử các sứ thần.[25]

Vào năm 613 và 614, tướng Shahrbaraz đã bao vây và đánh chiếm được thành Damascus và Jerusalem, ông ta còn đem theo cây Thập Tự Thánh trở về trong lễ diễu hành mừng chiến công của mình. Ngay sau đó, Shahin tiến quân qua Anatolia, đánh bại nhiều đạo quân Đông La Mã; ông ta còn chinh phục Ai Cập vào năm 618. Người La Mã đã không thể tạo nên một sự kháng cự nào đáng kể, bởi vì họ bị chia rẽ bởi những bất đồng nội bộ, và bởi sức ép từ người Avar và người Slavơ vốn đang xâm lược đế quốc từ phía bên kia sông Danube.

Cuộc xâm lược của người Turk-Hephthalite

Vào khoảng năm 606/607, Khosrau triệu tập tướng Smbat IV Bagratuni từ vùng đất Armenia thuộc Ba Tư và phái ông tới Iran để đẩy lui những người Turk-Hephthalites, họ đã cướp bóc xa tới tận Spahan ở miền trung Iran. Smbat, với sự trợ giúp của một hoàng tử Ba Tư tên là Datoyean, đã đẩy lùi những người Turk-Hephthalites khỏi Ba Tư, và tàn phá vùng đất họ ở miền đông Khorasan, tại đây Smbat được cho là đã giết chết vị vua của họ trong một trận đơn đấu.[26] Khosrau sau đó đã ban cho Smbat tước hiệu kính cẩn Khosrow Shun ("Sự hân hoan hoặc sự hài lòng của Khosrow"),[26] trong khi người con trai của ông ta Varaztirots II Bagratuni được nhận tên gọi kính cẩn Javitean Khosrow ("Sự bất diệt của Khosrau").[26]

Sebeos đã mô tả sự kiện này như sau:

Chiến bại trước đế quốc Đông La Mã

Năm 622, Hoàng đế Đông La Mã Heraclius đã xây dựng được một đạo quân hùng mạnh để có thể đưa ra chiến trường. Năm 624, ông ta tiến vào miền bắc Atropatene, tại đây ông được chào đón bởi Farrukh Hormizd và Rostam Farrokhzad, những người đã nổi loạn chống lại Khosrau.[28] Heraclius sau đó bắt đầu cướp phá một số thành phố và đền thờ, trong đó có đền thờ Adur Gushnasp.

Vài năm sau đó, năm 626, ông ta đánh chiếm Lazistan (Colchis). Tới cuối năm, Shahrbaraz đã tiến quân đến Chalcedon trên eo biển Bosphoros và ông ta đã cố gắng nhằm đánh chiếm Constantinople với sự giúp đỡ từ đồng minh Avar của người Ba Tư. Tuy nhiên động thái này đã không thành, quân đội của ông ta đã bị đánh bại, và buộc phải rút lui khỏi Anatolia sau đó vào năm 628.

Sau cuộc xâm lược của người Khazar vào Transcaucasia trong năm 627, Heraclius đã đánh bại quân Ba Tư tại Trận Nineveh và tiến về Ctesiphon. Khosrau II đã phải bỏ chạy khỏi nơi cư ngụ ưa thích của mình, Dastagird (gần Ctesiphon), mà không có một chút kháng cự nào. Heraclius sau đó chiếm Dastagird và cướp phá nó.

Mất ngôi và qua đời

Sau khi Dastagird thất thủ, con trai của Khosrau, Kavadh, đã được các gia tộc phong kiến ​​của đế quốc Sassanid giải thoát, những gia tộc này bao gồm: gia tộc Ispahbudhan đại diện là viên spahbed Farrukh Hormizd và hai con trai của ông ta Rostam Farrokhzad và Farrukhzad. Shahrbaraz từ gia tộc Mihran, phe Armenia đại diện bởi Varaztirots II Bagratuni, và cuối cùng là Kanadbak của gia tộc Kanārangīyān.[29] Vào ngày 25 tháng Hai, Kavadh cùng với Aspad Gushnasp, đã đánh chiếm Ctesiphon và tống giam Khosrau II. Kavadh II sau đó tuyên bố mình là vua của đế chế Sásanid, và ra lệnh cho Piruz Khosrow hành quyết tất cả các anh em trai của mình, trong đó có cả Mardanshah, người con mà Khosrau II yêu quý. Ba ngày sau, Kavadh đã ra lệnh Mihr Hormozd xử tử người cha của mình (một số ghi chép cho rằng ông đã bị bắn chết từ từ bằng cung tên [30]). Với sự ủng hộ của các nhà quý tộc Ba Tư, Kavadh sau đó đã lập lại hòa bình với hoàng đế Đông La Mã Heraclius, đổi lại La Mã được nhận lại tất cả các vùng lãnh thổ bị mất của họ, tù binh, một khoản bồi thường chiến phí, cùng với cây Thập Tự Thánh và các thánh tích khác đã đoạt mất khỏi Jerusalem vào năm 614.[31][32] Heraclius sau đó trở về Constantinople trong chiến thắng, trong khi đế quốc Sassanid rơi vào tình trạng hỗn loạn.